lidice herdenkingsmonument vergelding heydrich

De massamoord in Lidice, een herdenkingspark en een herbouwd dorp

Op 10 juni 1942 werd het dorp Lidice van de kaart geveegd als vergelding op de moord van SS Obergruppenführer Reinhard Heydrich in Praag. De nazi's richtten hun woede op dit dorp omdat het gerucht ging dat de aanslagplegers zich hier zouden verschuilen. De plaats waar het dorp ooit stond, is nu een herdenkingspark, een glooiend grasveld afgewisseld met sculpturen. Een verhard pad loopt van het herdenkingsmonument via de rozentuin naar het huidige, herbouwde dorp.

Het herdenkingspark

Lidice: Wat te zien
Lidice ligt ongeveer 20 kilometer ten noord-westen van Praag en is te bereiken met de bus vanaf metrostation Nádraží Veleslavín aan lijn A. Het dorp Lidice bestaat uit twee gedeeltes: het moderne dorp en het herdenkingspark op de plaats van het vroegere dorp.

1. Herdenkingspark
2. Herdenkingsmonument
3. Museum
4. Sculpturen op de plaats waar gebouwen stonden
5. Sculptuur van de dorpskinderen
6. Massagraf
7. Oorspronkelijke begraafplaats
8. Rozentuin
9. Eensgezinswoning Osady Ležáků Street 116
10 Lidice Galerie

1. Herdenkingspark
Het herdenkingspark strekt zich uit van het herdenkingsmonument tot de rozentuin, een laan met bomen leidt naar het centrum van het nieuwe dorp. Door het park gaat een pad langs sculpturen die staan op de plaats van vroegere gebouwen waarvan slechts funderingen of een enkele stenen over zijn. Her en der staan bankjes om het geheel rustig in ogenschouw te nemen.

Gloriet en uitkijkplatform

2. Herdenkingsmonument
De ingang van het park is een gebouw met een achthoekige gloriet waarvan het dak steunt op hoge zuilen, aan weerszijden is een zuilengalerij en in het midden is er een uitkijkterras. In de zuilengallerij bevindt zich het museum en een kleine, aparte expositieruimte (gratis toegankelijk) met wisselende tentoonstellingen.

Tijdelijke tentoonstelling

3. Museum
Het museumbezoek begint met een video van beelden uit een documentaire gemaakt door de SS zelf toen het dorp in brand stond. Deze documentaire diende in 1945 als bewijsstuk tijdens het Neurenbergproces tegen de Nazi-leiders. De video vervolgt met overlevenden die vertellen hoe ze te weten kwamen dat Lidice niet meer bestond.

Een jonge vrouw uit haar frustatie omdat zij alleen Duits spreekt en haar moeder Tsjechisch. Alle voorwerpen in het museum waren in het bezit van voormalige dorpsbewoners. Hartverscheurende zijn de brieven die de kinderen in het concentratiekamp schreven aan hun familie, niet in Lidice, maar familie verder weg zoals grootouders in Praag of ooms en tantes in andere delen van Tsjechie. Vrijwel elk kind vroeg om eten en ook schreven ze dat ze verdrietig waren en naar huis wilden.

Gloriet in het Lidice herdenkingspark

4. Sculpturen op de plaats waar gebouwen stonden
Huis nummer 93 is niet meer dan een langwerpige steen langs het pad. Van hieruit opereerden de Nazi's. Ze bevalen de burgemeester om alles aan hen over te dragen wat te maken had met zijn ambt, niet alleen documenten maar ook het geld van de lokale cooperatieve bank.

Alles wat over is van het huis op nummer 93

De fundering van de boerderij van Horak is duidelijk te zien. Alle mannen die in het politieregister van Lidice stonden (een van de documenten die de burgemeester moest overhandigen), werden naar de kelder en de stal gedreven en daarna in vijftallen, en later in tientallen om er een beetje vaart achter te zetten, op het erf doodgeschoten.

De boerderij van de familie Horak

Alles wat over is van de H. Martinuskerk. In zijn kerk werd priester Josef Stemberka doodgeschoten tesamen met een aantal mannen uit het dorp.

De ingamg van de St Martinuskerk

Van de school zijn de contouren over. Een scupltuur van een vrouw en een kind staan op de plaats waar de school stond. Het was een gebouw met één verdieping, best groot voor dit kleine dorp, en had als bijzonderheid centrale verwarming.

Wenende vrouw

Monument ter herinnering aan de zestig vrouwen uit Lidice die stierven tussen 1942 en 1945

5. Sculptuur van de dorpskinderen
Een bronzen sculptuur ter herinnering aan de 82 kinderen, 42 meisjes en 40 jongens in de leeftijd van 1 tot 16, uit Lidice die in de zomer van 1942 in Chelmno vergast werden. Beeldhouwster Marie Uchytilová sprak met de overlevende moeders en bekeek foto's en klassefoto's van de kinderen. Ze zorgde er echter voor dat de sculpturen niet volledig herkenbaar waren.

Sculptuur van de dorpskinderen

6. Massagraf
Een groot kruis markeert het massagraf. Op 11 juni 1942 werden dertig Joodse gevangen uit het concentratiekamp Terezin naar Lidice gebracht. Het was hun taak om kuil te graven, 9 bij 12 meter en 4 meter diep. Toen de put klaar was, werden de lijken in de kuil gelegd, ontdaan van schoenen, geld en andere waardevolle spullen. De lichamen werden bestrooid met kalk en doordrengd met water en pas de volgende avond met aarde bedekt. Na de oorlog werd het massagraf gemarkeerd. Op verzoek van Lidice-vrouwen is het nooit geopend.

Massagraf van de mannen uit Lidice

7. Oorspronkelijk dorpsbegraafplaats
Op de oorspronkelijke begraafplaats van het dorp zijn geen grafstenen meer. De bulten overwoekerd door klimop tonen de plaatsen waar ooit de graven waren. De Nazi's gingen grondig tekeer, alles moest vernietigd worden. Zelfs de doden lieten ze niet met rust. Ze gingen zelfs zo ver dat ze op het kerkhof de graven openden en de lichamen verbrandden, zodat ieder spoor van Lidice gewist werd.

Het oorspronkelijke kerkhof

8. Rozentuin
De rozentuin werd aangelegd op initiatief van de Britse arts en politicus Barnett Stross, die vanaf september 1942 de leider was van de campagne 'Lidice Shall Live' en zich inzette voor de wederopbouw van het dorp. Naar aanleiding van deze campagne hebben een aantal dorpen en steden elders in de wereld hun naam gewijzigd in Lidice.

Stern Park Garden, nu Lidice, in Illinois was de eerste, gevolgd door het dorp San Jerónimo Aculo, nu een voorstad van Mexico City, dat sinds 1942 San Jerónimo Lidice heet. Vlakbij Rio de Janeiro in Brazilie is ook een Lidice. Ook een stadwijk in Havana is vernoemd naar het dorp. Meisjes in de tijd geboren dragen vaak de naam 'Lidice'.

De 'Tuin van Vriendschap en Vrede' verbindt het herdenkingspark met het nieuwe dorp. Het is een symbolische overgang naar een nieuw en gelukkig leven. In het park staan 29.000 rozenstruiken uit 32 landen.

9. Eensgezinswoning Osady Ležáků-straat 116
In 1947 werd de eerste steen van het nieuwe Lidice gelegd op nog geen 300 meter afstand van het oorspronkelijke dorp. Met behulp van vrijwilligers uit heel Tsjechie, toen Tsjechoslowakije, en uit het buitenland ontstond er een modern dorp met 150 huizen, een gemeentehuis, postkantoor, cultuurhuis en een zeer bescheiden winkelcentrumpje met ongeveer vijf winkels.

De eengezinswoning op nummer 116 is een van de oorspronkelijke huizen gebouwd voor vrouwen en kinderen die de Holocaust hadden overleefd. Wat onmiddellijk opvalt, is dat het huis ruime kamers heeft en vrij groot is voor een wederopbouw huis. Er is een grote zolder en een grote kelder die gebruikt werd voor onder andere de was.

De kamers zijn ingericht met originele, gerestaureerde meubels. De woonkamer met eethoek, de keuken met bijkeuken, de badkamer met toilet en de ouderslaapkamer zijn te bezichtigen. De slaapkamers hebben praktisch ingedeelde inbouwkasten die de ruimte tot aan het plafond volledig benutten. De inrichting was variabel met de mogelijkheid om meer kasten toe te voegen die op elkaar of naast elkaar konden worden gebruikt. De keuken was makkelijk schoon te houden want de bovenkanten van de kastjes waren bedekt met plastic, modern materiaal in die dagen.

10. Lidice Galerie
Oorspronkelijk was dit gebouw het gemeenschapcentrum. Nu is het een kunstgalerie met een permanente tentoonstelling van moderne kunst door beroemde kunstenaars geschonken aan Lidice.

Bereikbaarheid
Metro Nadrazi Veleslavin dan bus 322 halte Lidice Obu of Lidice Pamatnik of bus 300 naar halte Lidice Pamatnik

HET VERHAAL VAN LIDICE
Na de moordaanslag op Reinhard Heydrich op 27 mei 1942 en zijn dood acht dagen later, werd met man en macht jacht gemaakt op de aanslagplegers maar zonder resultaat. Toen beweerden de Nazi's informatie te hebben dat leden van Operatie Anthropoid, de verzetsgroep die de aanslag pleegde, ondergedoken waren in Lidice. Dit samen met een onderschepte, fout geinterpreteerde liefdesbrief was de aanleiding om Lidice met de grond gelijk te maken als vergelding voor de moord op Heydrich.

Het verwoeste Lidice

De vage inhoud van de brief, gericht aan een vrouw die werkzaam was in een fabriek in het naburige dorp Slaný werd onderschept door de fabriekseigenaar, doorgegeven aan de Gestapo in Kladno die meenden een verband te zien tussen de moord op Heydrich en de familie Horák uit Lidice die twee zoons had die in het Tsjechoslowaakse leger in Groot-Brittannië dienden. Hoewel huiszoekingen geen compromitterend materiaal, wapens of andere aanwijzigingen opleverden, en de twee jongens sinds 1939 niet meer inLidice waren geweest, voelden de Nazi's zich gedwongen wraak te nemen voor de dood van 'een uitmuntende man van de Duitse natie', en hiervoor kozen ze de inwoners van Lidice.

De verwoesting van Lidice
De wraakactie begon 's morgens op 10 juni 1942 en tegen de avond was de 'klus' geklaard. De huizen en boerderijen in Lidice werden met de grond gelijk gemaakt, mannen van 15 jaar en ouder op het erf van de boerderij van de familie Horak geexecuteerd, kinderen die geschikt waren voor Germanisering (jong en blond) naar het Reich gebracht voor heropvoeding, kinderen die niet geschikt waren gingen naar het concentratiekamp Chelmno in Polen. De vrouwen gingen naar andere concentratiekampen, slechts een handjevol zou terugkeren naar Lidice.

Maar voordat Lidice van de aardbodem verdween, werden de landbouwmachines veilig gesteld. Vrachtwagens volgeladen met naaimachines, kinderwagens, fietsen, motorfietsen en meubilair en andere nuttige gebruiksvoorwerpen reden naar het naburige Kladno waar de Gestapo zich de goederen toeëigende.

Het erf van de boerderij van de familie Horak

Het dorp werd in brand gestoken. In de weken en maanden die volgden, werden de overblijfselen van de verbrande gebouwen opgeblazen, de begraafplaats vernietigd, bomen gekapt en de vijver met puin gevuld. Voor het transport van het overige puin werd een veldspoorweg aangelegd. Ten einde alle sporen van het dorp te wissen kwamen er nieuwe wegen, beken werden verlegd en nieuwe akkers en weidegronden aangelegd.

Van de 203 vrouwen die naar concentratiekampen werden gestuurd, stierven er 60 in de kampen. Slechts enkelen zouden terugkeren naar Lidice of Tsjechië en nog minder werden herenigd met hun kinderen.

Heropbouw van Lidice
De Nazi's slaagden er slechts gedeeltelijk in om Lidice van de aardbodem te laten verdwijnen. Het dorp bestaat niet meer maar de naam 'Lidice' leeft voort in talloze dorpen en stadjes over de hele wereld die Lidice heten, ter nagedachtenis aan dit Tsjechische dorp.

Op 10 juni 1945 nam Tsjechoslowaakse regering het besluit om een nieuw Lidice te bouwen. Na de oorlog keerden 143 Lidice-vrouwen terug naar huis en na een zoektocht van twee jaar werden 17 kinderen aan hun moeder teruggegeven. Zij waren de eerste bewoners van het herbouwde Lidice.

De bouw van het nieuwe Lidice begon in mei 1948 op nog geen driehonderd meter afstand van het oorspronkelijke dorp. Het nieuwe Lidice telde 150 huizen, een gemeentehuis, postkantoor, gemeenschapshuis en een winkelcentrumpje.

De plaats van het oude dorp werd een gedenkplaats met het massagraf van de vermoorde mannen en een museum. De rozentuin, De Tuin van Vrede en Vriendschap, verbindt het niet meer bestaande oude dorp met het nieuwe.

Lees verder
Operatie Anthropoid, de moordaanslag op Reinhard Heydrich
Muurschildering van Operatie Anthropoid