praag-karelsbrug-foto-dennis-faropraag-moldaupraag-karelsbrug-foto-dennis-faropraag-winterkarelsbrug-praag

Klementinum; bibliotheek, spiegelkapel en sterrenwacht

Het Klementinum in Praag bevat volgens sommigen de mooiste bibliotheek ter wereld. Ook de oogverblindende Spiegelkapel en de astronomische toren maken deel uit van dit enorme complex dat zich uitstrekt over een geheel stadsblok in het centrum van Praag, vlakbij de Karelsbrug. Sinds de vijftiende eeuw komen hier sterrenkundigen, wetenschappers, filosofen en musici om de onschatbare boeken te bestuderen of om concerten te geven in de Spiegelkapel. De ingang van het Klementinum is aan de achterkant aan het Marianske namesti. Het doolhof van gestucte bogen en hoge ramen geven een goede indruk van de immensiteit van dit complex.

Praag_klementinum_library2.jpg
  Bibliotheek van het Klementinum

Klementinum bezoeken
Er zijn twee manieren om het Klementinum te bezoeken

1. Rondleiding
Rondleidingen door het Klementinum omvat de barokke bibliotheek, de astronomische toren en de Meridiaan zaal. De tour is ieder half uur van 10.00 tot 18.00 uur en duurt 50 minuten. 

2. Klassiek concert in de Spiegelkapel
In de historische Spiegelkapel worden klassieke concerten gegeven. Tijdens uitvoering bespeelt de organist het 18e eeuwse orgel.

Wat is het Klementinum?
Het Klementinum dateert uit de 11e eeuw en was een kleine kapel, gewijd aan heilige Clement en gerund door Dominicaanse monniken. De Habsburgse keizer Ferdinand I (1503-1564) wilde zijn macht binnen de rooms-katholieke kerk en in Bohemen (nu Praag) vergroten. Om dit te doen, nodigde hij Jezuïeten uit om naar Praag te komen en schonk hen een gebouw op toplocatie pal tegenover de Karelsbrug, het Klementinum. De Jezuieten bouwden een bibliotheek op met een van de belangrijkste collecties boeken en literair materiaal in Europa. Uiteindelijk kregen de Jezuïeten ruzie met de paus en in de achttiende eeuw kwam de bibliotheek aan de stad Praag en werd onderdeel van de Karelsuniversiteit.

De gebouwen van het Klementinum

De architectuur van het Klementinum varieert van zaal tot zaal, aangezien het complex gedurende verschillende periodes is gebouwd. In de twaalfde en dertiende eeuw zetelde hier de inquisitie. In de zestiende eeuw arriveerden de Jezuieten om het katholicisme in Bohemen te verspreiden. Zij bouwden de St Salvator-kerk die tegenover de Karelsbrug staat. Voor de bouw van het complex verdwenen een dertigtal huizen en een aantal straten. Aangezien onderwijs het beduidend strijdwapen van de jezuieten is, was de bibliotheek was het belangrijkste onderdeel van het Klementinum.

Praag_klementinum_spiegel_kapel_2.jpg
 Orgel in de spiegelkapel

Het Klementinum bestaat uit:
1. Spiegelkapel: bevat fresco's, houtsnijwerk en een orgel uit de achttiende eeuw. Wolfgang Amadeus Mozart bespeelde dit orgel tijdens zijn bezoeken aan het Klementinum.
2. Bibliotheek: thuisbasis van de Tsjechische Nationale Bibliotheek met 20.000 boeken. De zaal heeft prachtige plafondschilderingen en er staan historische globes.
3. Astronomische toren: een steile trap leidt naar de top voor een 360° uitzicht over Praag en was vroeger de plaats om de hemellichamen te bestuderen.
4. Meridiaan-zaal: het daglicht dat naar binnenvalt bepaalt het middaguur, het moment dat de zon op het hoogste punt aan de hemel staat.
5. St. Salvatorkerk en de St. Clementkerk: beide kerken maken deel uit van de buitenmuur van het Klementinum.

Klementinum rondleiding
Smalle trappen leiden naar de bibliotheek op de tweede verdieping. Op weg naar boven passeer je uitstalkasten met curiositeiten. Ze bevattten verschillende instrumenten die door sterrenkundigen werden gebruikt om het heelal te verkennen en om de sterrenbeelden in kaart te brengen. Langs de wanden en op het plafond van de bibliotheek zie je prachtige fresco's voorstellende scenes uit literaire werken. Het is niet toegestaan om de bibliotheek te betreden. Wel kun je manuscripten zien tentoongesteld onder glas en ook boeken fraai gekaligrafeerd en geillustreerd. Het levenswerk van de monniken die tijdens hun leven slechts enkele examplaren maakten. De gekopieerde examplaren werden verspreid over enkele prestigieuze bibliotheken wereldwijd.

De Vysehrad Codex
Het pronkstuk en meest waardevolle manuscript van de bibliotheek van het Klementinum is de Vysehrad codex. Een laat elfde eeuwse verlucht evangelieboek, ook bekend als de kroningsevangeliën van koning Vratislaus, de eerste koning van Bohemen. Het boek is waarschijnlijk gemaakt in opdracht van Tsjechische diplomaten ter ere van gedenkdag van de kroning van de Tsjechische koning Vratislav die plaatsvond in 1085. Heel mooi om te zien zijn de pagina's met de afbeeldingen van de evangelisten, de genealogie van Jezus Christus en een afbeelding van de Heilige Wenceslas. Het grootste deel van het manuscript is geschreven door één schrijver. Het tentoongestelde boek is een facsimile.

Praag_klementinum_spiegel_kapel_3.jpg
  Orgel in de spiegelkapel

De bibliotheek
Bij enkele openstaande deuren kun je een kijkje nemen in de bibliotheek, maar je kunt niet naar binnen gaan. De hoeveelheid boeken is indrukwekkend. Kast na kast met een totaal van meer dan 20.000 boeken vanaf het begin van de 17e eeuw. Op het plafond een weelde aan fresco's, in perfecte originele staat, die verbeelden de Tempel van Wijsheid, een stad uit de Griekse Mythologie waarvan men dacht dat die duizenden theologische boeken bevatte. Jan Hiebl, dezelfde kunstenaar die de fresco's in de Spiegelkapel schilderde, maakte ook deze fresco's. Hij gebruikt licht en schaduw om op het vlakke plafond een koepelvormig effect te creëren. Zijn werk geeft de illusie dat natuurlijk zonlicht de ruimte in schijnt, terwijl er nauwelijks daglicht naar binnen schijnt. Dit om de boeken te beschermen die teveel zouden lijden onder het zonlicht.

De boekenkasten
De boekenkasten zelf zijn uit prachtig donker hout gesneden, dat zelfs bij weinig licht schijnt en glanst. Sommige zuilen zijn als spiraal gebeeldhouwd en afgewerkt met goudkleurige kapitelen. Aan de bovenkant van elke kast zijn goudkleurige plaatjes waarop gegraveerd de namen van de Jezuïeten die deze bibliotheek opbouwden. Achterin de bibliotheek hangt het portret van keizer Jozef II (1741-1790) , die ervoor had gezorgd dat boeken uit opgedoekte kloosterbibliotheken in het Klementinum kwamen te staan.

De boekencollectie
De boekencollectie bestaat voornamelijk uit theologische boeken in allerlei talen. Boeken met een witte rug en rood kenteken waren er al ten tijde van de Jezuieten. De collectie omvat een verzameling Mozartiana, materiaal met betrekking tot Tycho Brahe, sterrenkundige en alchemist, en Comenius, theoloog en pedagoog, evenals historische voorbeelden van Tsjechische literatuur.

Praag_klementinum_spiegel_kapel_6.jpg
  Spiegelkapel klaar voor een concert

Globes
In het midden van de bibliotheek staan aardbollen van verschillende afmetingen waarop historische diagrammen en kaarten van de wereld te zien zijn. Op de wereldkaart is te zien hoe de meningen door de jaren heen zijn veranderd. De vormen van continenten zouden groeien of krimpen op basis van de nieuwste technologie of informatie. Er zijn hier ook verschillende hemelbollen die de positie van de sterren aan de hemel weergeven. Alles is vervaardigd door de jezuieten. Behalve de wereldbollen zijn er ook astronomische klokken gemaakt door de jezuiet, mathematicus en sterrenkundige Jan Klein (1684-1762).

Omstreeks 1760 stond de astronomische klok op het Oudestadsplein weer eens een keertje stil. Klein waardeerde de historisch waarde van deze klok en bood aan om hem te repareren en zou alleen materiaalkosten in rekening brengen. Er werd niet op zijn aanbod ingegaan. Toen in 1787 bij een grote verbouwing van het stadhuis, wilde men de niet werkende klok verwijderen en 'bij het grof vuil zetten'. Antonin Strnad, professor aan de Karelsuniversiteit en klokkenmaker Jan Landsberger repareerden de astronomische klok, maar alleen het het deel dat de werkelijke tijd aangeeft, niet de astrologische klok.

Praag_klementinum_view_4.jpg
  uitzicht vanuit de astronomische toren 

De Meridiaanzaal, de astronomische toren en de sterrenwacht
De toren van het Klementinum domineert de omgeving en het uitzicht over Praag vanaf de toren is spectaculair. Aanvankelijk was het een uitkijkpost. Al in 1600 trachtte Johannes Kepler de assistent van Tycho Brahs de posities van de planeten vast te leggen. Hij onderzocht de baan van de planeet Mars. Kepler plubiceerde in 1612 de wetten van Kepler die later door Isaac Newton gebruikt werden voor de wet van de zwaartekracht.

Tot 1920 werd hier het middaguur bepaald. Wanneer de zonnestralen een bepaalde lijn op de muur passeerden, werd tot 1920 vanaf het balkon van de toren met een vlag gewapperd zodat de inwoners van Praag het exacte uur wisten. Tot 1930 was de toren de sterrenwacht. In 1938 verhuisden de sterrenkundigen naar het Ondrejov observatorium in het dorp Ondrejov, 35 kilometer ten zuidoosten van Praag.

Spiegelkapel, niet inbegrepen in de rondleiding
De Spiegelkapel is een fraai voorbeeld van barokke architectuur en werd gebouwd in 1724. Het interieur is voorzien van sierlijke fresco's, een plafond met spiegels en verguld stucwerk. Iedere fresco toont een scene uit het Ave Maria. De roestkleurige muren en het perzikkleurige plafond geven de kapel een warme uitstraling. De faux-marmeren zuilen langs de muren bevatten prachtig ingelijste kunstwerken. De meeste zijn gemaakt door Jan Hiebl, een vrij onbekende Tsjechische kunstenaar die met zijn werken in de kapel indruk maakte op de bezoekers. Er zijn twee orgels waarvan een bespeeld werd door Mozart tijdens zijn bezoeken in 1787 aan het Klementinum. In de Spiegelkapel worden klassieke concerten gegeven, meestal muziekstukken uit de achttiende eeuw.

Praag_klementinum_statue.jpg

Een papieren vliegtuigje
'Het meisje met het papieren vliegtuigje' (2005) is een sculptuur gemaakt door de Poolse beeldhouwster Magdalena Poplawska die aan de Kunstacademie in Praag studeerde. Het meisje zit op een kroonlijst aan de buitenkant van de Nationale Bibliotheek van het Klementinum.

Klementinum Nationale Bibliotheek en digitalisering
De Nationale Bibliotheek van het Klementinum heeft een aantal historische boeken aan Google gegeven voor digitalisering. Ze zijn te lezen via de digitale bibliotheek op Google Books. De bibliotheek is ook zelf bezig met de  digitalisering van manuscripten uit de collectie. Dit leverde een prachtige vondst op: fragmenten uit de dertiende eeuw van zes tweedelige composities gecomponeerd in de kring van de Notre-Dame in Parijs. Ze werden gevonden in een vijftiende-eeuws manuscript. Dit is een belangrijke ontdekking omdat deze vondst een goed inzicht geeft in de geschiedenis van de Europese middeleeuwse muziek.

Adres en locatie
Het Klementinum ligt in de Oude Stad vlakbij de Karelsbrug. De ingang is aan het Marianske Namesti 5 (naast het Nieuwe Stadhuis).

Bezoek is alleen mogelijk met een rondleiding. Ieder half uur vanaf 10.00 uur Laatste rondleiding om 18.00 uur.

De Spiegelkapel is niet inbegrepen in de rondleiding. Wanneer je een concert wil bijwonen, is een plaats bespreken noodzakelijk omdat de concerten erg populair zijn.

De astronomische toren heeft een lift tot de derde verdieping van hier ga je met een trap (87 treden) verder naar boven.

Openbaar vervoer: metrostation: Staromestska (lijn A), tram 2,17,18 halte Staromestska.

TIP: Indien mogelijk, plan je bezoek op een zonnige dag omdat je dan de zon op de muur van de Meridiaanzaal valt en het middaguur kan worden afgelezen.

foto's Marianne Crone

Praag_klementinum_astronomische_toren.jpg

Locatie

Reageer op dit artikel
Mail de redactie
Share dit artikel op Facebook!
Tweet dit artikel op Twitter!
Deel dit artikel!


Herfst in Praag

Wandeling door Praag, de prachtige hoofdstad van Tsjechië. Beelden van bezienswaardigheden als de Karelsbrug en de St.Vitus-kathedraal.