lantaarnpalen een lantarenopsteker en qr codes

Lantaarnpalen, een lantarenopsteker en QR codes

Lantaarnpalen zijn er in Praag in veel uitvoeringen. Kijk goed om je heen want er zitten prachtexemplaren tussen: van veelarmige gaslantarens tot een kubistisch lantaarnpaal. Natuurlijk zijn er ook die alleen de straat verlichten en niet bijzonder mooi zijn. De laatste toevoeging op alle 135.000 lantaarnpalen in Praag is een QR code met informatie. Wanneer je tijdens de Adventsperiode in Praag bent, zie je op de Karelsbrug de lantarenopstekker aan het werk.

Waar staan mooie lantaarnpalen?
Niet alle lantaarnpalen zijn even mooi, er zitten ook heel gewone tussen. Prachtexemplaren staan op de Karelsbrug, naast het Nationaal Theater aan de Narodni-straat, in de wijk Mala Strana en Novy Svet, op de Čechův most (brug), voor het Rudolfinum maar eigenlijk staan ze overal in het centrum.

Kubistische lantaarnpaal
Waarschijnlijk is de bekendste lantarenpaal in Praag de Kubistische straatlamp, op het Jungmannovo-plein vlak achter het Wenceslasplein. Het is een markant stukje straatmeubilair en behalve dat hij licht geeft, kun je er ook op zitten want een bankje vormt de basis. Dit stukje kunst staat hier sinds 1913. Aangezien het hier om een museumstuk gaat, zijn het glas en de metalen lamp replica's. Meer over de kubistische lantarenpaal.

Straatlantarens als monument
'Uit vrije wil' is een monument in het Folimankapark onder de Nusle brug. Het is een lantaarnpaal die in plaats de grond te verlichten naar boven schijnt. De Nusle brug gebouwd in 1973 overspant het Nusledal en was een prestige-object van het voormalige communistische regieme. Al gauw na de opening deed het verhaal de ronde dat een mysterieuze bende eenzame wandelaars aan zou vallen en ze over de railing naar beneden gooide. Er werd niet tegenop getreden omdat de bende zou bestaan uit zonen van hooggeplaatste leden van de partij.

Na de val van het communisme kwam de waarheid boven, het waren zelfmoorden. In communistische dagen bestonden geen zelfmoorden, want die zouden de reputatie van de partij en de prestigeuze brug schaden. De Tsjechische kunstenaar Kristof Kintera maakte dit monument ter nagedachtenis aan de 'springers'. Op de lantarenpaal een plaquette met de tekst: 'Memento Mori, ter nagedachtenis aan al die mensen die hier zelfmoord hebben gepleegd.'
Meer over de Nusle brug

'Bike to Heaven' bij Nábřeží Kapitána Jaroše is een ander opvallend monument en ook gemaakt door Kristof Kintera. Het bestaat uit een fiets met draaiende onderdelen bevestigd aan een straatlantaarn. 'Bike to Heaven' is een gedenkteken voor fietsersrechtenactivist Jan Bouchal, Pup voor zijn vrienden, die in 2006 op deze plek dodelijk verongelukte en voor alle fietsers die zijn omgekomen in Praag. De tekst op de plaquette op de lantaarnpaal luidt: 'Opgedragen aan Pup en alle fietsers die stierven in de straten van Praag.' Tijdelijk verwijderd.

Lantaarnpaal op de Legioenbrug (Legii Most) met locatienummer

Lantaarnpalen, locatienummer en QR code
Lantaarnpalen geven niet alleen licht maar maken navigatie in Praag makkelijk. Alle lantaarnpalen zijn voorzien van een nummer dat de locatie aangeeft. Sinds kort zijn ook QR codes toegevoegd die naar de hulpdiensten linken en ook toeristische informatie geven.

Lantarenopsteker
Wanneer je in december over de Karelsbrug loopt, heb je grote kans dat je de lantarenopsteker tegenkomt. Met een lange stok met aan het uiteinde een haakje trekt hij aan een ringetje zodat het gas kan doorstromen, de gaslampen op de brug. Daarma doet hij een ronde via de wijk Mala Strana naar de Burcht van Praag.

Op het plein voor de burcht staat de mooiste gaslantaarn van Praag: een achtarmige kandelabra. ('s morgens worden de gaslampen automatisch uitgedaan, zoals dat de rest van het jaar ook gebeurt bij het aansteken) De lantarenopsteker is de rest van het jaar de directeur van het Gas Museum, Plynárenské museum en weet alles over gaslampen. Aangezien hij ook zo'n twee meter lang is, heel handige lengte voor een lantarenopsteker, en omdat hij toeschouwers alles over gaslicht kan vertellen, heeft hij deze belangrijke taak in de maand december. De rest van het jaar ontsteken de gaslampen automatisch.

Gaslantaarns in Praag
Het Tsjechische woord voor lantaarnpaal is kandelábr, en dat is geen toeval. Het woord is afgeleid van het latijnse woord voor kaars: candelabrum.

Vanaf het midden van de negentiende eeuw verschenen er in Praag gaslampen als straatverlichting. Het zijn prachtige gietijzeren exemplaren die op reusachtige veel-armige kaarsenkronen leken. Drie-armig waren het gewoonst en daar waren er de meeste van. Zeldzaam waren de acht-armige. Ooit waren er zestien tal, nu zijn er nog drie over. De mooiste staan op Hradčanské náměstí, het plein voor de Burcht van Praag. Hij is 8,5 meter hoog en weegt 5 ton. Vier aantrekkelijke vrouwenfiguren dragen de kaarsenkroon.

De tweede staat in de Loretánská-straat, en de derde aan het begin van de Karelsbrug naast de kant van Mala Strana. De laatste was bijna verloren gegaan omdat hij beschadigd raakte door een vuilniswagen. Inmiddels is de lamp gerestaureerd en brandt weer in volle glorie.

Hoe herken je een gaslantaarn?
Gaslampen hebben een helder, wit licht en sissen een beetje, de elektrische zijn geel en stil. In de loop der jaren werden gaslantarens geleidelijk vervangen door electrische straatverlichting. Veel van de oude gaslantaarns werden vernietigd. In 2005, na een grondige restauratie, werd de gaslantaren op Hradčanské náměstí, het plein voor de Burcht, in ere hersteld.

Zo'n zeven honderd lantaarns in het centrum van Praag gingen weer op gas branden: op de Karelsbrug, in de Nerudova-straat, in Celetná, Karlova, Rytířská en Uhelný Trh allemaal straten in Stare Mesto. Een lantarenopsteker komt niet meer aan de pas want de lampen worden automatisch aangestoken. Behalve tijdens de Adventperiode wanneer de lampenopsteker zijn dagelijkse ronde doet.

De toekomst van de straatlantarens
Verouderde straatverlichting (niet de gaslampen) worden langzaam aan vervangen door LED-verlichting met ingebouwde slimme sensoren met als doel om het electriciteitsverbruik te verminderen. De straatlantaarns krijgen ook stopcontacten voor het opladen van elektrische auto's en fietsen, wifi-toegangspunten, SOS-knoppen voor het bellen van hulpdiensten en andere sensoren om de temperatuur, luchtvervuiling en geluid te meten.

Ongeveer 32.000 van de 135.000 duizend lantarenpalen in Praag worden uitgerust met bewegingssensoren. Dat betekent dat straatverlichting aan en uit kan gaan afhankelijk van drukte op straat. Ze dimmen wanneer er niemand op straat loopt en gaan aan zodra een auto, fietser of voetganger nadert.

Volgend artikel: Een stukje Nederland in Praag
Vorig artikel: Kolbenova vlooienmarkt en industrieel erfgoed

Lantarenopsteker aan het werk (foto met dank aan Camping de Sprookjesmolen, Tsjechie)

Zichtbaarheid: straatlantaarn te zien tot eind 2022
'Zichtbaarheid' is een kunstwerk van Jakub Nepraš, en hangt in de arcade van de gemeentelijke bibliotheek op Mariánské náměstí. De installatie lijkt op een gewone straatlantaarn en staat symbool voor de toegenomen activiteiten op Tsjechische nepnieuwplatformen. Telkens wanneer de lamp een waarschuwingspuls van het netwerk ontvangt over nieuwe activiteiten van manipulatieve websites, gaat de lamp minder fel branden en vermindert het zicht in de de openbare ruimte waar de lamp zich bevindt. De boodschap van de kunstenaar: we moeten meer vertrouwen op ons vermogen om de 'zichtbaarheid' rondom ons te versterken.

foto's Wiki Commons, Facebook G HMP en Marianne Crone