krizik fontein een zingende fontein of waterorgel

Fontein, carrousel, straatverlichting en trams

Een fontein, een carrousel, straatverlichting en trams; wat hebben deze vier gemeen? Het antwoord is simpel, František Křižík. Dankzij Křižík (1847-1941) hebben we straatverlichting, electrische trams en baanvakbeveiliging. In het Letna Park in Praag herinneren een stukje tramtrails en een carrousel aan František Křižík. Deze evenknie van Thomas Edison, was uitvinder, ingenieur en ondernemer. De Křižík fontein bij Vysaviste en de Křižíkova straat in de wijk Karlin zijn niet zomaar namen maar een eerbetoon aan de uitvinder van wat we nu alledaagse dingen vinden.

Křižík: een zingende fontein
František Křižík ontwierp een fontein voor de jubileumtentoonstelling in 1891 in Praag. Een staaltje technisch vernuft, hij plaatste 26 booglampen (ook een van zijn uitvindingen) in een fontein voor een optimaal kleurspektakel. De lampen bevonden zich onder een glazen afdekplaat over het bekken van de fontein met 50 waterspuiten rondom. Een electrische motor spoot het water enkele meters omhoog terwijl lichtbronnen met gekleurde filters onder het wateroppervlak de waterstralen verlichtten. De veranderende kleuren van het water tegen de donkere lucht waren indrukwekkend en oogsten veel succes. De 'fontaine lumineuse', het waterorgel of de zingende fontein was in heel Europa bekend. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de fontein in Praag in verval.

Honderd jaar later, in 1991, werd de zingende fontein weer in volle glorie hersteld en het water danste op de melodie van het symfonish gedicht 'Ma Vlast' van Smetana. Křižíks ontwerp is geperfectioneerd en er zijn nu 60 luidprekers en 24 pompen om het water omhoog te stuwen. De fontein is tegenwoordig computergestuurd en voor elke nieuwe voorstelling wordt een nieuw programma geschreven.

Adres
Křižík Fountain (Křižíkova fontána), Výstaviště, Holešovice, Praag

Een stukje tramrails als monument
Op de heuvel van Letna aan de kant van het Technisch Museum ligt één meter originele tramrails waar in 1891 de eerste electrische tram in Praag over heeft gereden. Een heel kort traject van Letna naar Vystaviste van nog geen kilometer dat in 4,5 minuut werd afgelegd. De gewone tram in die dagen was de paardentram en deze nieuwe tram was een technisch wonder en enorm populair. Vooral in het weekend stonden er drommen mensen te wachten om een ritje te maken. Voor de trambestuurder was deze nieuwe tram een vooruitgang want hij hoefde niet langer te staan om de tram te besturen ook hoefde hij de paarden niet langer te verzorgen.

De carrousel op Letna
De Letna Carrousel (Letenský kolotoč) stamt uit 1892 en staat in een op maat gemaakt houten paviljoen. Oorspronkelijk werd de draaimolen aangedreven door één persoon die rondliep in de ruimte onder de vloer en tegen het mechanisme duwde. Op de draaiende vloer stonden negentien paarden die levensecht leken omdat ze bedekt waren met echte paardenhuiden. In 1930 ontwierp František Křižík een electromotor die de carrousel draaiende hield tot 1981 toen een nieuwe motor werd geinstalleerd. In 2006 raakte de carrousel beschadigd en in 2017 begonnen restauratie-werkzaamhedenheden.

Uitvindingen van František Křižík
De eerste officiële uitvinding van František Křižík was een apparaat dat treinbotsingen verhinderde, een soort baanvakbeveiliging. Verder perfectioneerde hij de elektrische booglamp. Zijn uitvinding staat bekend als de Plzeň-lamp, of Křižíkova lampa in het Tsjechisch. Een booglamp is een lamp waarin een elektrische stroom een zeer hete boog van licht veroorzaakt, hetzelfde principe als de ontladingslamp.

In 1880 produceerde hij deze elektrische lamp die een betere en constantere verlichting gaf. Zijn ontwerp won de eerste prijs op de internationale elektrotechnische tentoonstelling gehouden in 1881 in Parijs. Al snel werd Křižíks lamp gebruikt als verlichting in de straten in Londen, Parijs en andere grote steden.

František Křižík een succesvolle ondernemer
Het winnen van de gouden medaille op de internationale elektrotechnische tentoonstelling maakte van Křižík een succesvolle ondernemer. Het geld, gekoppeld aan de prijs, investeerde Křižík in het opzetten van een eigen fabriek. Hij produceerde natuurlijk booglampen, maar ook interieurverlichting en straatlantaarns. Het merk Křižík omvatte ook generatoren, transformatoren, water- en thermische centrales, elektrische locomotieven, elektrische apparatuur voor opkomende suikerfabrieken en brouwerijen, meetinstrumenten en een verscheidenheid aan installatiemateriaal.

De algemene jubileumtentoonstelling, die in 1891 in Praag werd gehouden, was een belangrijke mijlpaal in de carrière van Křižík. Hij werkte als exposant en als organisator. Zijn fabriek zorgde voor verlichting van alle binnen- en buitenruimtes. De naar zijn ontwerp gebouwde zingende fontein was een enorm succes. Ook installeerde hij felle lampen die 's avonds het beursterrein en de omgeving verlichtten. Zijn andere groot succes was een elektrische tramlijn, 800 meter lang, die bezoekers van Letna naar het tentoonstellingterrein Vystaviste bracht.

De Křižík fontein is nog steeds een attractie in Praag. Overal ter wereld rijden electrische trams en baanvakbeveiliging en straatverlichting zijn niet meer weg te denken uit het dagelijks leven.

Volgend artikel: Overdekte passages korte doorsteekjes via gebouwen in het centrum van Praag
Vorig artikel: Operatie Anthropoid: muurschildering als stripverhaal

Krizik fontein in 1891 (foto Wiki)