de oorsprong van straatnamen in praag

De oorsprong van straatnamen in Praag

Straatnamen in Praag zijn zo vanzelfsprekend dat niemand er bij stilstaat dat deze namen een vrij recente uitvinding zijn. Huistekens waren de voorlopers van straatnamen. Probeer maar eens 'in de drie violen' of 'in de witte raap' te vinden. Zelfs Google kan je daarbij niet helpen. Beide huizen vind je in de Nerudovastraat. Straatnamen maken het vinden van een adres een stuk makkelijker dan het zoeken naar huistekens. De namen van straten en pleinen veranderen in overeenstemming met het politieke klimaat. Het is daarom niet verwonderlijk dat in 1990 veel communistisch getinte straatnamen van de ene dag op de andere van naam veranderden.

STRAATNAMEN IN PRAAG
Straten worden aangegeven met:
Ulice – straat: Karlova ulice (Karelstraat)
Třída – laan: Národní třída (Nationaallaan)
Náměstí – plein: Náměstí Republiky (Plein van de Republiek)
Nábřeží – kade: Masarykovo nábřeží (Masarykkade - Masaryk was de eertse predident van Tsjechoslowakije)
Trh – markt: Ovocný trh (Fruitmarkt)
Most – brug: Palackeho most (vernoemd naar Frantisek Palacky, politicus en geschiedkundige)

Ulice en třída worden altijd weggelaten. Straatnamen worden niet vertaald met uitzondering van:
Václavské náměstí – Wenceslasplein
Staroměstské náměstí - Oudestadsplein
Karlův most - Karelsbrug

EERST KWAMEN DE HUISNUMMERS DAARNA DE STRATEN
Eind achttiende eeuw en op initiatief van Keizerin Maria Theresa van Oostenrijk kreeg ieder gebouw in het huidige Tsjechië een nummer op een rood bordje. Aangezien vrijwel elk gebouw onderverdeeld was in verschillende appartementen was het vinden van een bepaalde woning nog steeds moeilijk. Een aantal jaren later kreeg ieder appartement, winkel en café in een gebouw een eigen nummer op een blauw bordje. Dat was een hele verbetering maar nog steeds was het moeilijk om een gebouw of appartement te vinden omdat er geen straatnamen waren.

Lees hier alles over huisnummers en de rode en de blauwe bordjes in Praag.

HUISNUMMERS EN STRAATNAMEN
De eerste straatnamen verschenen aan het eind van de achttiende eeuw en waren tweetalig: Duits en Tsjechisch. Het huidige Tsjechië was toen onderdeel van het Oostenrijk-Hongaarse Rijk en de voertaal was Duits. De straatnamen verschenen op hoekhuizen: een witte achtergrond met daarop zwarte letters. Deze oude straataanduiding vind je op meerdere plaatsen in Praag.

De huidige naam is Sněmovní in de wijk Malá Strana. De oude naam was Fünfkirchen Gasse (in het Duits), Petikostelska ulice (in het Tsjechisch) en in het Nederlands Vijfkerkenstraat. De straat was niet vernoemd naar vijf kerken maar naar een adelijke familie die hier op nummer 170 woonde.

* Neuwelt Gass - Na Novem heet nu Nový Svět
* Wälsche Spital Gasse – u Vlašskeho Spitalu heet nu Vlašská
* Kreuzherren Gasse – Křížovnická ulice heet nu Křížovnická
* Anna Platz – Náměstí u S. Anny heet nu Anenske namesti

Wanneer je door de wijken Malá Strana, Staré Mesto en Hradčany loopt zie je hier en daar deze oude straatnamen nog op de muren staan (ze worden goed bijgehouden en geregeld opgeschilderd). Gedurenden de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog werden de oude Duitse straatnamen opnieuw gebruikt.

Vanaf 1893 worden metalen straatnaamborden gebruikt: witte letters op een rode achtergrond. Onder de straatnaam (Dětská) staat de naam van de buurt (Strašnice), gevolgd door Praha en het nummer van de wijk (Praha 10)

STRAATNAMEN KOMEN EN GAAN
De straatnamen in de oudste wijken van Praag: Malá Strana, Staré Mesto en Hradčany, zijn het minst veranderd. De meeste namen hadden een neutraal karakter en hoefden niet te wijken voor de voorkeuren van de regerende partijen of het nationalisme. Vanaf 1860 beginnen de Duitssprekende inwoners tot de minderheid te behoren en verdwijnen de Duitse straatnamen geleidelijk.

1890: De Praagse gemeente intensiveert de taalcampagne en vervangt alle tweetalige namen op de straatnaamborden door Tsjechische straatnamen.
1918: De Eerste Republiek wordt uitgeroepen en straatnamen die verwijzen naar de Oostenrijks-Hongaarse overheersing worden vervangen.
1938-1945: Tijdens de Duitse bezetting komen alle Duitse straatnamen weer terug.
1948-1989: Communistisch tijdperk, straten veranderen van naam en verwijzen nu naar communistische idealen en helden.
1989: einde van het communistisch regime. De straatnamen veranderen opnieuw maar nu naar het oude normaal.

Vodičkova straat
Sommige straatnamen zijn nooit veranderd met uitzondering van een korte periode toen alle namen in het Duits waren. De Vodičkova straat heeft al meer dan 500 jaar vrijwel dezelfde naam. De straat is vernoemd naar Jan Vodička, een rijke slager die in het grootstse huis in deze straat woonde, het tegenwoordige het U Nováků (Novakhuis). Tijdens de regering van Maria Theresa toen alle straatnamen in het Duits waren, heette de straat Wasserstraße dat soms vertaald werd als Vodní or Vodnická straat, een misverstand want de naam heeft niets met water of watergeesten te maken. Vodičkova is in de wijk Nové Mesto en kruist het Wenceslasplein.

STRAATNAMEN ALS COMMUNISTISCHE PROPAGANDA
Gezien het communistisch verleden is het niet verrassend dat er straatnamen zijn die verwijzen naar het voormalige regime en gezien kunnen worden als propaganda. Straatnamen werden gewijzigd wanneer de communistische naam niet langer gerechtvaardigd was of aanstoot gaf, zoals:

* Leninova ulice (Leninstraat) is nu Evropská třída (Europalaan)
* Most Klementa Gottwalda (Gottwaldbrug), nu Nusle brug.

Sommige namen, hoewel geïntroduceerd door communisten met propaganda in het achterhoofd, bleven bewaard, want die namen waren aanvaardbaar: Náměstí Miru (plein van de vrede), Jugoslavsky partyzanu (Joegoslavische partizanen-straat) en Revolucni (Revolutie-straat).

De Dvouletký-straat, in de wijk Strašnice, is vernoemd naar het tweejarige economische plan (dvouletý hospodářský plán) 1947-1948. In dezelfde wijk ligt de Brigadniku-straat, een verwijzing naar de bouwvakkers die tijdelijk aan het project werkten en Solidarity (Solidariteit-straat). Beide straatnamen hebben een hoog communistisch gehalte maar in tegenstelling tot de namen van communistische leiders, worden deze straatnamen getolereerd.

CONTROVERSIELE COMMUNISTISCHE STRAATNAMEN
Een aantal straten in Praag draagt nog de naam van controversiële figuren die bij de communisten in hoog aanzien stonden.

1. Janouškova in Praag 6, vernoemd naar Antonín Janoušek (1877-1941), bestempeld als verrader ten tijde van de Eerste Republiek van Tsjecho-Slowakije.

2. De Koněvova-straat is sinds 1946 vernoemd naar de Rusische maarschalk Ivan Stepanovich Konev (1897-1973). Hij was een van de bevrijders van Praag na de Tweede Wereldoorlog en wordt beschouwd als held in het naoorlogse Tsjecho-Slowakije. Tot zover niets dan goeds.

Toch is zijn rol in Praag direct na de Tweede Wereldoorlog niet zonder controverse. Hij zou verantwoordelijk zijn voor de arrestatie en deportatie van Oekrainse, Wit-Russische en Russische tegenstanders van het stalinistische regime die hun toevlucht hadden gezocht in Praag, velen waren Tsjechoslowaakse staatsburger geworden. Hij had nog meer op zijn kerfstok. In 1956 was hij betrokken bij de onderdrukking van de Hongaarse opstand met als gevolg veel gewonden en doden aan de Hongaarse zijde.

Konev wordt ook in verband gebracht met de bezetting van Oost-Duitsland in de jaren zestig. Ook zou hij een rol hebben gespeeld bij de Sovjet-invasie van Tsjecho-Slowakije in 1968, hoewel anderen zeggen dat hij slechts een ceremoniële functie bekleedde. Hij stierf in 1973 en wordt in de Sovjet-Unie als held gezien. Het is duidelijk dat Konev meerdere petten op had. Bewoners van de straat en het stadsdeelbestuur waren in gesprek om eventueel de naam van de straat te veranderen. De straatnaam is gebleven en een verklarende tekst op een blauw bordje is toegevoegd

In 2023 is de straatnaam Koněvova veranderd in Hartigova een vernoeming baar Karel Hartig(1833-1905), de eerste burgemeester van Žižkov.

STRAATNAMEN MET EEN NEDERLANDS VERLEDEN

1. Park Maxa van der Stoela
Het Max van der Stoelpark ligt in de wijk Hradčany. Het is een klein park met een vijver, bankjes en een speeltuintje. In het park is een klein monument: een strook beton onder een boom die uitwaaiert tot een betonnen schaduw. Het lijkt alsof je op het gras de schaduw van de boom ziet, maar wel een schaduw van beton.

De voormalige minister van Buitenlandse zaken en voorvechter van mensenrechten, Max van der Stoel, had in 1977 een ontmoeting met de Tsjechische dissident Jan Patočka, een van de grondleggers van de Charta 77. De inmenging van Van der Stoel heeft bijgedragen tot de val van het communisme in Tsjechië.

Max Van der Stoelpark (foto Verliefd op Praag)

2. Naardenska-straat
Sinds 2006 is er een straat in de wijk Dejvicka vernoemd naar de Nederlandse vestingstad Naarden. Het is een betrekkelijk nieuwe villawijk in het noordwesten van Praag. De straat toont de band die Nederland en Tsjechië hebben met Jan Amos Komenský (Jan Amos Comenius), 1592-1670, die in Naarden begraven ligt.

Comenius, theoloog, filosoof en pedagoog was een voorvechter voor onderwijs aan zowel jongens als aan meisjes en van alle standen. Hij was Hussiet, een geloofsovertuiging die niet erkend werd in het Roomse Habsburgse rijk. Daarom vluchtte hij naar Amsterdam waar hij veertien jaar woonde tot zijn dood in 1640. Comenius ligt begraven in de Waalse kerk in Naarden. In Naarden is het Comeniusmuseum en in Praag is het Pedagogisch Museum van Amos Comenius.

Leuk om te weten: op het bankbiljet van 200 CKZ staat Comenius afgebeeld en op de achtergrond de contouren van de vestingstad Naarden. Het bankbiljet is (uiteraard) oranje!

Scan the QR Code
Vanaf voorjaar van 2021 plaatste het stadsdeelbestuur van Praag 1 blauwe bordjes naast de rode straatnaambordjes. Op deze blauwe bordjes komt achtergrond-informatie te staan over de straatnaam. Naar wie de straat is vernoemd of hoe de straat heette toen Duits de voertaal was. Waarom zijn sommige straatnamen verdwenen en andere gebleven? Niet alle informatie past op één bordje daarom krijgt het blauw bordje ook een QR-code, die je met je telefoon kunt scannen om het volledige verhaal te lezen. Praag 1 omvat Staré Město, Josefov, Malá Strana en Hradčany.

Lees verder:
Nusle Brug, niet over de Moldau maar over het Nusle dal
Huistekens in de Nerudova-straat

Foto's Marianne Crone