praag-karelsbrug-foto-dennis-faropraag-karelsbrug-foto-dennis-farokarelsbrug-praagpraag-winterpraag-moldau

De moordaanslag op Heydrich en het verzet van de parachutisten

De moordaanslag op Reinhard Heydrich was een zware tegenslag voor Hitler. Heydrich werd in 1941 aangesteld als Reichsprotektor van het Protectoraat Bohemen en Moravië (dat Tsjecho-Slowakije en delen van Duitsland en Polen omvatte). Hij was een van de architecten van de Holocaust en had bijgedragen aan de voorbereiding van de Kristallnacht in 1938 toen Joodse huizen, ziekenhuizen en scholen in Duitsland en Oostenrijk werden geplunderd en verwoest. Heydrich's doel was om een einde te maken aan de Tsjechoslowaakse oppositie tegen de nazi-bezetting. Om dit doel te bereiken deporteerde en executeerde hij Tsjechoslowaakse verzetsstrijders.

Praag_Operation_Anthropoid_cyral_methodius_kerk.jpg
Tsjechisch-orthodoxe Cyril en Methodiuskerk

Operatie Anthropoid
De Tsjechoslowaakse regering in ballingschap plande, samen met British Special Operations, de moordaanslag op Heydrich en noemde het Operatie Anthropoid. Officieren Jozef Gabcik en Jan Kubis werden in december 1941 samen met zeven andere Tsjechoslowaakse parachutisten vanuit Groot-Brittannië overgevlogen en in Tsjechoslowakije gedropt.

Ze vonden onderduikplaatsen bij het verzet in Praag. Een plaquette op de gevel van de huizen op nummer 7 en 8 in de Biskupcova straat laat zien waar ze onderdoken. Hun oorspronkelijke plan voor de moordaanslag op Heydrich was hem te treffen terwijl hij met de trein reisde. Maar ze lieten dit plan varen en besloten hem te liquideren tijdens een ritje in zijn auto wanneer hij van de buitenwijk waar hij woonde naar het centrum van Praag werd gereden. Een scherpe bocht in de weg in de wijk Liben paste perfect bij de aanslag.

Praag_moordaanslag_heydrich_plaats_aanslag.jpg
Na de aanslag

De moordaanslag Heydrich
Op 27 mei 1942 lagen Josef Gabcik en Jan Kubis in een hinderlaag bij de haarspeldbocht in de Kirchmaierova-straat, nu Zenklova-straat, in de wijk Liben in Praag. Kort na half elf 's ochtends verscheen Heydrich's Mercedes Benz met open dak. Gabcik stond klaar voor de verassingsaanval en nam zijn positie langs de stoeprand in. Hij richtte op de passagier die voorin zat en haalde de trekker over. Maar het wapen weigerde, hij wierp zijn wapen weg en sloeg op de vlucht.

Praag_moordaanslag_heydrich_stengun.jpg
Het weggeworpen machinegeweer

Granaat
De auto van Heydrich stopte onmiddellijk. Kubis, die een paar meter verderop stond, profiteerde van de situatie. Hij haalde een granaat uit zijn aktetas en wierp die naar Heydrich, maar deze miste zijn doel. De granaat kwam naast de auto tot ontploffing. De explosie was voldoende om Heydrich te verwonden. Het projectiel vernietigde het rechterachtergedeelte van zijn auto, brak de voorruit, sloeg de band aan flarden en ontwrichtte het autoportier. Delen van de carrosserie en de bekleding drongen diep door in Heydrichs rug. Hij liep een gebroken rib op, een gescheurd middenrif en splinters in de milt. Kubis raakte ook gewond. De explosie verbrijzelde de ramen van een passerende tram en een aantal van de passagiers raakte ook gewond.

Gabcik smeet zijn machinepistool weg en trok zijn pistool. Heydrich en zijn chauffeur deden hetzelfde. Geen van de kogels raakte het doelwit. Bijna onmiddellijk kwamen er mensen aangerend. Heydrich achtervolgde Gabcik, maar stortte al snel in vanwege zijn verwondingen. De chauffeur rende Kubis achterna, richtte zijn pistool op hem, maar ook dit wapen weigerde en Kubis ontsnapte. Vervolgens achtervolgde de chauffeur Gabcik, die zich verschool in een slagerij. De eigenaar was een nazi-sympathisant en vertelde de chauffeur waar Gabcik zich had verstopt. Gabcik schoot de chauffeur in zijn been en bracht zichzelf in veiligheid. Heydrich werd overgebracht naar het nabijgelegen Bulovka-ziekenhuis, waar hij op 4 juni 1942 bezweek aan zijn verwondingen die sepsis hadden veroorzaakt.

Praag_Operation_Anthropoid_bomb.jpg
Granaat gebruikt bij de aanslag te zien in het Oorlogsmuseum in Praag

De jacht op de moordenaars
Na de aanval beval Hitler de grootste klopjacht in de geschiedenis van het Derde Rijk. Op de plaats van de aanslag werden ongebruikte granaten met Britse onderdelen en het achtergelaten Britse machinegeweer van Gabcik gevonden. De Gestapo wist naar wie ze moesten zoeken en de klopjacht op de parachutisten begon.

Praag_moordaanslag_heydrich_beloning_bata_shop.jpg
Bewijsstukken in de etalage van de Bata schoenenwinkel: 10.000.000 Kr beloningen voor informatie die tot een arrestatie van de dader leiden. Wie herkent deze voorwerpen?

De uitzonderingstoestand werd afgekondigd. Iedereen ouder dan 15 jaar moest zich bij de politie melden, zo niet dan volgden executies. De bewijsstukken van de moord werden tentoongesteld in de etalage van de Bata-schoenenwinkel op het Wenceslasplein. De Gestapo doorzocht 36.000 huizen, maar zonder resultaat. De nazi's loofden een beloning uit van een miljoen Duitse mark voor informatie over de schuilplaats. Een lid van een andere eenheid parachutisten, Karel Cuda, heeft zijn collega's verraden.

Praag_Operation_Anthropoid_auto_heydrich.jpg
De Mercedes waarin Heydrich op weg was naar zijn werk

Het gevecht in de Cyril en Methodiuskerk
De parachutisten vonden hun toevlucht in de Tsjechisch-Orthodoxe Cyril en Methodiuskerk in de Resslova-straat met de hulp van het verzet en een orthodoxe priester. Hoewel de Gestapo de omgeving uitkamde, bleven de parachutisten een maand lang onopgemerkt totdat Karel Cuda hen verraadde. Hij herkende de aktetas van Gabcik en dit leidde indirect naar de crypte. Na de oorlog werd Cuda opgehangen voor dit verraad.

Zevenhonderd Duitse soldaten, gewapend met machinepistolen en handgranaten, vielen de kerk binnen. Kubis en drie anderen verdedigden zich met hand en tand in het schip maar ze hadden alleen pistolen. Na een strijd van twee uur werden ze gedood. Al snel vond men de anderen die zich in de crypte verborgen hadden. De nazi's zette de crypte onder water en rookte de verzetsstrijders uit. Na zes uur stand te hebben gehouden, pleegden Gabcik en de andere vier parachutisten zelfmoord.

De vergelding van de Nazi's na de moordaanslag Heydrich
De orthodoxe bisschop, negen orthodoxe gelovigen en 265 verzetsstrijders werden geëxecuteerd wegens medeplichtigheid en het faciliteren van de parachutisten. Hitler was woedend en wilde meer vergelding. 13.000 Tsjechen werden gearresteerd en 5.000 werden vermoord. Heinrich Himmler overtuigde Hitler zijn represailles stop te zetten omdat de Tsjechen nodig waren om de industrie in het protectoraat gaande te houden.

Praag_moordaanslag_heydrich_lidice_boerderij_horak.jpg
Lidice na de excecutie van de mannen uit het dorp

Lidice
Door verkeerde informatie na de moordaanslag op Heydrich dachten de Duitsers dat Kubis en Gabcik zich schuilhielden in Lidice, een dorp in de buurt van Praag. Op hun zoektocht ontdekten ze ook een radiozender in Lezaky, een ander dorp. Hitler zwoer wraak en liet alle 199 mannen uit Lidice executeren. 195 vrouwen werden gearresteerd en naar het concentratiekamp Ravensbrück gestuurd en ook 95 kinderen, van wie er acht aan Duitse families werden gegeven. De andere kinderen zijn verdwenen en waarschijnlijk vergast. Lidice werd op 10 juni 1942 verwoest, de ruïnes werden platgewalst. Hetzelfde lot trof Lezaky: alle volwassenen werden vermoord, de kinderen verdwenen en het dorp werd met de grond gelijk gemaakt.

Praag_Operation_Anthropoid_kogelgaten.jpg
Kogelgaten in de muur van de Cyril en Methodiuskerk

Moordaanslag Heydrich en gevolgen voor Sudetenland
Sudetenland is de vroegere naam van het noordwestelijke deel van het huidige Tsjechië. Veel steden in dit gebied hebben een Duitse en een Tsjechische naam: Cheb (Eger), Karlovy Vary (Karlsbad), Ceske Budejovice (Budweis), Marianske Lazne (Mariënbad), Usti nad Labem (Aussig an der Elbe) en Liberec (Reichenberg). De regio werd bewoond door de Sudeten-Duitsers die Duitstalig waren.

Militair en economisch was dit gebied belangrijk voor Hitler. De industrie was goed ontwikkeld en kon dienen voor Duitse herbewapening en lag strategisch gunstig. Daarom wilde hij Sudentenland maar wat graag hebben. In 1938 bij het Verdrag van München werd Sudetenland aan Duitsland toegewezen in ruil voor vredesgaranties. Wie in Sudetenland wilde blijven wonen, moesten Duits staatsburger worden, wie dat niet wilde moest het gebied verlaten.

De moord op Heydrich was een belangrijk keerpunt in de geschiedenis van Sudetenland en Tsjechoslowakije. Het leidde tot de ontbinding van het Verdrag van München. Groot-Brittannië en Frankrijk kwamen overeen dat wanneer de nazi's eenmaal verslagen waren, het geannexeerde Sudetenland teruggegeven zou worden aan Tsjechoslowakije en dat is ook gebeurd.

Praag_Operation_Anthropoid_stengun.jpg
Stengun zoals gebruikt bij de aanslag

Begraafplaats Dablice en Invalidenfriedhof
Er waren twee begrafenisceremonies voor Heydrich: in Praag en in Berlijn. In Praag  stonden duizenden Waffen-SS soldaten met fakkels langs de route naar de Praagse Burcht om eer te bewijzen aan een van de belangrijkste Nazi-leiders. De ceremonie in Berlijn werd bijgewoond door prominente Nazi's waaronder Hitler. 

Heydrich werd begraven op de militaire begraafplaats, Invalidenfriedhof, in Berlijn. De exacte plek is niet bekend. Zijn graf werd gemarkeerd door een tijdelijk houten kruis dat verdween toen het Rode Leger de stad in 1945 innam. De geallieerden zette het kruis aan het eind van de oorlog niet terug. Graven van vooraanstaande nazi's mogen niet worden gemarkeerd, zodat ze geen plaatsen van verering worden. Na de oorlog lag de begraafplaats in Berlijn in niemandsland. Het graf van Heydrich werd samen met andere hooggeplaatste nazi's geruimd. Maar de locatie van het, nu ongemarkeerde, graf is een publiek geheim.

Reinhard Heydrich stierf op 4 juni 1942, 38 jaar oud. Jan Kubis stierf op 8 juni 1942, 28 jaar oud en Jozef Gabcik stierf op 8 juni 1942, 30 jaar oud. Beiden zijn begraven in een massagraf op de begraafplaats van Dablice in Praag.

Praag_Operation_Anthropoid_kubis_gabcik.jpg
Kubis en Gabcik

Reinhard Heydrich Museum en gedenkplaats
Reinhard Heydrich Terror Museum is een eerbetoon aan Jan Kubis, Jozef Gabcik en de parachutisten die stierven na de mislukte moordaanslag op Heydrich in 1942. De tentoonstelling vertelt het verhaal van het gevecht tussen de Nazi's en de parachutisten die zich hadden verscholen in de Cyrillus en Methodiuskerk in Praag. Na verraad werd de Orthodoxe kerk belegerd door 700 Duitse Waffen-SS-soldaten.

De verzetsstrijders hielden bijna acht uur stand maar pleegden uiteindelijk zelfmoord om arrestatie te voorkomen. De tentoonstelling volgt de belangrijkste historische gebeurtenissen van het Verdrag van München in 1938 tot het gevecht in 1942 in de kerk en de crypte.

De expositie toont de geschiedenis van het Protectoraat Bohemen en Moravië, speciale training van Tsjechoslowaakse soldaten in Schotland, families van verzetsstrijders, de rol die de Orthodoxe kerk speelde maar ook het verhaal van van het dorp Lidice dat op 10 juni 1942 met de grond gelijk werd gemaakt als vergelding op de moord op Heydrich. De tentoonstelling is in het Tsjechisch en Engels, aangevuld met audiovisueel materiaal. Hoogtepunt van de tentoonstelling zijn de bustes van de zeven parachutisten met een korte beschrijving van hun leven.

Locatie en bereikbaarheid
Adres: Orthodoxe Kerk van St. Cyril en Methodius, Resslova straat, Praag
Openingstijden: dinsdag - zondag 9.00 - 17.00 uur

Metrostation Karlovo namesti
Tram 2, 3, 4, 6, 10, 14, 16, 22, 24, halte Karlovo namesti
Tram 5, 17, halte Jiraskovo namesti

Te kort in Praag en geen zin om alles zelf uit te zoeken? Kijk hier voor een kant-en-klare oplossing: City walk Operation Anthropoid.

Foto's moordaanslag Heydrich Wiki commons en Marianne Crone

Lees verder: 
Terezin / Theresienstad: mythe en werkelijkheid
Muurschildering Operatie Anthropoid
Het tragedie van Lidice


Praag_moordaanslag_heydrich_aankondiging.jpg

De krijgsraad in Praag veroordeelde op 8 juni 1943 tot doodstraf voor een vuurpeleton Bradac Vaclav Secretaris van de Revírní bratrská pokladna (zorgverzekeringsmaatschappij) Kladno geboren op 7 februari 1892, woonachtig te Kladno. Bradac keurde de moordaanslag op SS Obergruppenführer goed en riep op tot steun voor de moordenaars. Het vonnis werd uitgesproken op 8 juni 1942. De eigendommen van de veroordeelde zijn in beslag genomen door de Praagse krijgsraad.

Het graf van Heydrich

In 2019 werd het ongemarkeerde graf van Reinhard Heydrich in Berlijn opgegraven door grafrovers. Waar waren ze op uit en welke schatten lagen er begraven? De video geeft antwoord op deze vragen en vertelt ook waarom Heydrich vermoord werd. Hij stierf enkele dagen na de aanslag omdat hij de Tsjechen zo verafschuwde dat hij de Tsjechische doktoren verbood hem te opereren, in plaats daarvan wachtte hij op Duitse doktoren uit Berlijn. Bloedvergiftiging en zijn arrogantie waren zijn doodsoorzaak.

Reageer op dit artikel
Mail de redactie
Share dit artikel op Facebook!
Tweet dit artikel op Twitter!
Deel dit artikel!


Praag in de herfst

Wandelen door Praag in de herfst, langs de pleinen, de astronomischeklok, het dansende huis en de Karelsbrug.