praag-karelsbrug-foto-dennis-farokarelsbrug-praagpraag-karelsbrug-foto-dennis-faropraag-winterpraag-moldau

Stadsplanning in Communistische dagen

De satellietwijken van Praag staan vol systeemflats en staan niet hoog op het toeristenlijstje van wat-gaan-we-zien in Praag. Maar wanneer je een reistijdschrift openslaat en een artikel over Praag leest, zie je vrijwel alleen foto's van pittoreske smalle steegjes met kinderhoofdjes geplaveid, barokke huizen, monumentale kerken en prachtige middeleeuws aandoende pleinen. Dat klopt want zo ziet het centrum van Praag eruit. Maar er is ook een ander Praag. Het Praag waar de Pragenaar woont. De stad telt 1,2 miljoen inwoners en die wonen zeker niet allemaal in de buurt van het Oudestadsplein. Eenderde van de inwoners van Praag woont in een satellietwijk, een sidliste, die vol staat met 'panelaky', systeemflats.

Praag_malesice.jpg
Systeemflats in de wijk Malesice

Satellietwijken en Stadsplanning
Stadsplanners in communistische dagen konden lekker hun gang gaan. Zij hoefden zich niets aan te trekken van de marktwerking, particulier grondbezit of grondprijzen. De satellietwijken in Praag werden tussen 1959 en 1995 uit de grond gestampt. De stadsplanner werkte volgens bepaalde normen: het aantal woningen per hectare, de hoeveelheid toegangswegen, het aantal parkeerplaatsen, het aantal plantsoenen met speelgelegenheid voor kinderen en voorzieningen zoals winkels, scholen, gezondheidscentra en horeca.

Het idee hierachter was dat iedere wijk zelfvoorzienend moest zijn. De bewoners komen voornamelijk uit de middenklasse. Natuurlijk is er een tendens onder de beter gesitueerden in Praag om uit dit soort wijken weg te trekken.  Maar het beleid is om de woningen op te knappen en zo een uittocht te voorkomen en dat een uitsluitend lage sociale klasse zich hier vestigt. Dit beleid werkt goed want alle sidliste zijn een gezonde mix van verschillende sociale klassen.

Wat zijn panelaky? 
Panelaky of systeemflats zijn samengesteld uit prefab-bouwonderdelen. Vloeren, wanden en daken arriveren op de bouwplaats als bouwpakket en hoeven alleen nog maar in elkaar gezet te worden. Een kenmerk van panelaky is dat vaak een hele straat of zelfs een hele wijk bestaat uit dezelfde onderdelen en dat dus alle flatgebouwen allemaal identiek aan elkaar zijn. Niet alleen de buitenkant is hetzelfde, ook van binnen. De helft van de appartementen heeft drie kamers, de rest is kleiner. Hier woont de Praagse middenklasse.

De term panelaky wordt voornamelijk gebruikt voor de langwerpige huizenblokken vaak van tien of meer verdiepingen die uit verschillende delen bestaan met aparte ingangen. Deze flatgebouwen zijn overal in oostbloklanden te vinden en een zichtbare herinnering aan het communistische tijdperk.

Praag_buitenwijken_praag_1.jpg
Wijken met sysyeemflats aan de rand van Praag

Waarom panelaky bouwen en geen eensgezinswoningen?
Twee belangrijke factoren speelden mee in de ontwikkeling van panelaky: het naoorlogse woningtekort en de ideologie van de communistische leiders. Stadplanners wilden in korte tijd snel veel betaalbare woningen bouwen. Ze drukten de kosten door uniforme ontwerpen te gebruiken die niet alleen in Praag maar in het hele land werden toegepast. 

De nieuwe wijken werden ruim opgezet met veel groenstroken voor gemeenschappelijk gebruik en brede wegen die ook geschikt waren voor een trambaan. De woonblokken werden vrij ver van elkaar geplaatst om een gevoel van vrijheid en openheid te creëren. Nu bijna een halve eeuw later staan er grote bomen en veel struiken tussen deze gebouwen en zijn de satellietwijken in het algemeen heel groen. Vaak staan er ook fruitbomen want het devies was dat het proletariaat gezond moest eten. Iedereen mocht fruit van de bomen plukken.

Een bijkomstige gedachte was dat in geval van oorlog deze geplande huizenblokken met open ruimtes ertussen niet zo vatbaar zouden zijn zijn voor brandbombardementen als traditionele, dicht opeengepakte gebouwen zoals in het centrum van de steden.

Toeristen zien slechts zelden de buitenwijken van Praag die bekend staan als sidliste. De eerste sidliste die in Praag werd gebouwd, was Petriny in de jaren vijftig; de grootste in Praag is Jizni Mesto.

Locatie:
* Petriny is in het noord-westen van Praag, vlakbij Vaclav Havel Airport. Neem metrolijn A naar Petriny, of tram 1 of 2 naar de halte Sidliste Petriny.
* Jizni Mesto is in het zuid-oosten van Praag. Neem metrolijn C naar Haje of bus 125 vanaf station Smichov (Smichovske nadrazi) naar de eindhalte Jizni Mesto.

Praag_buitenwijken_praag_2.jpg
Dorpshuizen naast systeemflats in de wijk Kobylisy

Hoe ging de ontwikkeling van de sidliste?
Aan de rand van de stad waren dorpen die één voor één door Praag werden ingelijfd. Het dorpje Haje dat al in de achttiende eeuw bestond, werd in 1968 onderdeel van Praag. Het ligt nu in het district 11. Het gebied is ongeveer tweeënhalve vierkante kilometer en er wonen bijna 24.000 mensen. Dat is alleen mogelijk wanneer al deze mensen in flatgebouwen wonen. Eensgezinswoningen met een voor- en achtertuintje zouden onmogelijk zoveel mensen onderdak kunnen bieden. De communistiche stadsplanners keken vooruit want toen Haje onderdeel van Praag was geworden, werd het grootste deel van het dorp afgebroken en vervangen door panelaky. Dit was het lot van alle dorpen die bij Praag gingen behoren.

Wonen in panelaky
De sidliste, de satellietwoonwijken, zijn ruim opgezet en hebben alle voorzieningen die nodig zijn, zoals winkelcentra, scholen, bibliotheken, zwembaden en bioscopen. Waren de huizenblokken grauw in communistische dagen, nu hebben ze vrijwel allemaal een kleurtje gekregen. Ook zijn de meeste gerenoveerd en voorzien van dubbele beglazing en geïsoleerde muren. De grote open ruimtes tussen de gebouwen zijn nu groengebied met gras, bomen en struiken. Een uitstekend netwerk van trams, metro en bussen zorgt ervoor dat de bewoners snel en gemakkelijk van en naar het stadscentrum kunnen komen. 

Tijdens het communisme was het onderhoud van vooroorlogse woningen ronduit belabberd. Verhuizing naar een prefabwoning had veel voordelen: centrale verwarming, een lift, lichte vaak zonnige kamers en balkons. Maar er was ook een nadeel en dat waren de flinterdunne muren, het doorspoelen van het toilet, radio en TV waren letterlijk te volgen evenals de gesprekken van de buren vooral wanneer ze met stemverheffing spraken. Bij de recente renovaties zijn ook de binnenmuren geisoleerd en van geluidsoverlast is nauwelijks meer sprake.

Praag_buitenwijk_3.jpg
Woonwijk Haje

Panelaky zijn geen sociale woningbouw
In veel landen in west-Europa hebben torenflats vaak een sociaal stigma en bieden meestal huisvesting aan economisch achtergestelde gezinnen. Dit is niet het geval in Tsjechië. De panelaky is geen sociale woningbouw. De flatbewoners zijn een mix van sociale klassen, waarbij de middenklasse de overhand heeft. Er rust geen vooroordeel op het wonen in een panelak, de advokaat woont naast de automonteur en de leraar naast de fabrieksarbeider.

Nu in de post-communistische tijd zijn veel bewoners huiseigenaar. De vereniging van eigenaren zorgt voor het onderhoud van zowel de gebouwen als de omgeving, de paden tussen de flatgebouwen en de groenverzorging. De woningcorporaties en Tsjechische regering verstrekken subsidies zodat in vrijwel alle wijken de huizen geisoleerd zijn en opgeverfd in vrolijke pasteltinten.

Lees verder
Haje winkelcentrum in communistische sfeer
Hotel Praha communistische pracht en praal
Woningbouw in de wijk Solidarity
Neem de metro naar de buitenwijken voor het echte Praag
Op zoek naar brutalisme en betonbouw


Tip van de redactie van Praag-Nu: Wandeling door een woonwijk in Praag 10

 Woningbouw in satellietwijken van Praag
 
Praag_barrandov.JPG
    Woonwijk Barrandov

Praag_hostivar.JPG 
     Woonwijk Hostivar

Praag_haje.JPG 
   Woonwijk Haje

Praag_malesice-praag10.jpg 
    Woonwijk Malesice

foto's: Marianne Crone 

Reageer op dit artikel
Mail de redactie
Share dit artikel op Facebook!
Tweet dit artikel op Twitter!
Deel dit artikel!


Herfst in Praag

Wandeling door Praag, de prachtige hoofdstad van Tsjechië. Beelden van bezienswaardigheden als de Karelsbrug en de St.Vitus-kathedraal.