radio free europe en het vrije woord

Radio Free Europe en het vrije woord

Als er iets was waar de leiders van het communistische regime in Tsjechoslowakije een hekel aan hadden, dan was het de signature tune die een uitzending van Radio Free Europe (RFE) aankondigde. Dit radiostation begon op 1 mei 1951, met fulltime uitzendingen in het Tsjechisch, en bleef dat doen tot na het einde van de Koude Oorlog in 1989. Het spreekt voor zich dat het regime er alles aan deed om de uitzendingen in een kwaad daglicht te stellen.

Radio Free Europe in Praag
Tijdens het communistische tijdperk was de Tsjechische versie van RFE, genaamd Rádio Svobodna Evropa, een van de weinige objectieve informatiebronnen voor de bevolking van het toenmalige Tsjechoslowakije. De uitzendingen begonnen met de zin: “Volá hlas svobodného Československa, rozhlasová stanice Svobodná Evropa” - De stem van vrij Tsjechoslowakije roept, het radiostation Free Europe.

Radio Free Europe hoofdkwartier
Radio Free Europe werd in 1950 opgericht door het National Committee for a Free Europe, een onderdeel van de CIA. Het doel van dit radiostation was om luisteraars achter het ijzeren gordijn van objectief nieuws te voorzien.

Aanvankelijk verzorgde het radiostation in München de uitzendingen voor Tsjechslowakije. Door de locatie dicht bij de grens met Tsjechoslowakije, kon RFE niet alleen uitzenden, maar ook met helium gevulde weerballonnen met pakjes nieuwsverhalen de grens over sturen. Deze praktijk vond veelvuldig plaats tussen 1953 en 1956 omdat de Tsjechoslowaakse autoriteiten pogingen ondernamen om de uitzendingen te storen en daar vaak in slaagden.

Tsjechen die betrapt werden op het verspreiden van nieuws van RFE, kregen gevangenisstraffen of werden ontslagen terwijl hun kinderen onderwijskansen verloren. In 1995 verplaatste RFE het hoofdkantoor van München naar Praag,.

Boycot van Radio Free Europe
In 1981 ontplofte een bom op het hoofdkantoor in München. De bedoeling was de Tsjechoslowaakse omroep te treffen maar de bom werd bij de verkeerde deur geplaatst.

Tussen 1972 en 1976 werd de Tsjechoslowaakse tak in München geïnfiltreerd door een agent van de Tsjechische geheime politie die informatie zocht over de informanten bij RFE. Bij zijn terugkeer naar Tsjechoslowakije werd hij geprezen als een held maar na de val van het Communisme verloor hij zijn baan op het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Zoals veel informanten begon hij aan een tweede carriere als zakenman maar werd schuldig bevonden aan verzekeringsfraude en in 2009 veroordeeld tot een gevangenisstraf van vier jaar.

Ook was er een mislukte poging van de Tsjechoslowaakse geheime dienst (StB) in 1959 om het zout in de zoutvaatjes in de RFE-kantine te vergiftigen.

Ontstaan en doel van RFE
Radio Free Europe bood tegenwicht aan de streng gecontroleerde staatsmedia in Oost-Europa en de Sovjet-Unie. De organisatie, gefinancierd door de Verenigde Staten, wilde accuraat nieuws, analyses en commentaar leveren aan de mensen die onder communistische regimes leefden. De uitzendingen waren bedoeld om democratische waarden, mensenrechten en vrije meningsuiting te bevorderen en om een ander perspectief op de wereldgebeurtenissen te geven.

De programma's van Radio Free Europe
De uitzendingen omvatten een reeks onderwerpen, waaronder nieuws, culturele programma's, discussies over politieke en sociale kwesties. Deze uitzendingen leverden informatie op die vaak door de lokale autoriteiten werd onderdrukt, waardoor een gevoel van verbondenheid met de buitenwereld werd bevorderd.

Ook Tsjechen maakten deel uit van het publiek, maar het luisteren naar de uitzendingen verliep soms moeizaam. Burgers hadden een kortegolfradio nodig en hoewel het bezit van dergelijke radio's technisch illegaal was, namen veel mensen het risico om op de hoogte te blijven.

Stoorzenders
De communistische autoriteiten waren op hun hoede voor de invloed die RFE op de bevolking kon hebben en probeerden de uitzendingen te storen. RFE paste dan de technologie aan, maar het bleef een kat en muisspel. De Zizkov televisietoren in Praag werd speciaal als stoorzender gebouwd. Maar schoot zijn doel voorbij omdat de toren pas operationeel werd na de val van het Communisme.

RFE is nog steeds actief
RFE zendt uit in 27 talen naar 23 landen waaronder Iran, Afghanistan, Pakistan, Rusland en andere landen waar een vrije pers door de regering verboden is of nog niet volledig geaccepteerd. Met meer dan 700 fulltime journalisten en 1300 freelancers is RFE een van de meest uitgebreide nieuwsverspreiders ter wereld. Aangezien RFE in sommige landen verboden is, blijven de bronnen vaak anoniem, omdat verslaggevers in die landen het risico lopen om gearresteerd te worden.

Radio Free Europe nieuw gebouw
Radio Free Europe is nog steeds aanwezig in Praag, ook al zendt het niet uit voor de lokale bevolking. De Europese basis van het station verhuisde begin 1995 van München naar Praag en vestigde zich in het voormalige gebouw van de Tsjechoslowaakse Federale Regering vlakbij het Wenceslasplein. Nu is dit gebouw onderdeel van het Nationaal Museum.

Na de aanslagen van 11 september in 2001 werd de straat voor het gebouw afgesloten en bewaakt door een gepantserd voertuig. In 2009 verhuisde RFE naar een nieuw gebouw op een veiligere locatie in de wijk Hagibor in Praag aan de Vinohradska-straat vlakbij metrostation Želevskeho.

Vóór het gebouw staat een speciaal ontworpen sculptuur. Het bestaat uit letters die lezen als 'liberty' wanneer je van de ene kant komt, en 'svoboda' de Tsjechische vertaling van het woord vrijheid, wanneer je van de andere kant komt.

Volgend artikel: Dagelijks leven tijdens het communisme
Vorig artikel: Waarom zijn er Duitse straatnamen in Praag

foto Marianne Crone