stalin monument praag

Stalin Monument - opgeblazen maar niet vergeten

Het Stalin Monument stond tot 1962 op een reusachtige sokkel aan de rand van het Letna park in Praag. Nu staat op deze plek een gigantisch grote metronoom, symbool van de tijd. Op 1 mei 1955 onthulde het communistiche regime een beeldengroep met Jozef Stalin als het stralende middelpunt.

Zeshonderd arbeiders werkten drie jaar aan dit 15,5 meter hoge beeld van Stalin met in zijn kielzog een stoet van volgers. In het voetstuk bouwden zij een schuilkelder die nooit gebruikt werd. Later zat er een piraten-radiozender en daarna een boksclub. Stalin zelf heeft het resultaat niet gezien. De onthulling was twee jaar na zijn dood.

Stalin monument: het ontwerp
In 1949, kort na de inval van het Rode Leger, besloot de Tsjechoslowaakse Communistische partij een monument op te richten ter ere van Jozef Stalin. De communistische dictator van de Sovjet-Unie die tijdens de Tweede Wereldoorlog populair was omdat hij de nazi's versloeg. Er was ook een keerzijde aan zijn roem. Iedereen die zijn machtspositie bedreigde werd uit de weg geruimd.

Er werd een wedstrijd uitgeschreven en alle beeldende kunstenaars in Praag waren verplicht deel te nemen. Otakar Svec won de wedstrijd en in 1953 werd met de bouw van het monument begonnen. In het ontwerp van Svec heeft Stalin een boek in zijn ene hand en houdt hij zijn andere hand tegen zijn hart. Achter hem staan socialistische archetypen: een arbeider, een boer, een vrouwelijke partijgenoot en een soldaat. Dit ontwerp had de voorkeur omdat Stalin niet zoals gebruikelijk werd uitgebeeld met een schuin naar voren opgeheven arm en gebalde vuist.

De bouw van het monument
De bouw begon in februari 1952 en nam twee jaar in beslag. De Letna heuvel moest eerst vlak gemaakt worden zodat er een plateau ontstond. Het skelet van het monument bestond uit gewapend beton. Dertigduizend granietplaten werden met een gigantische kraan opgehesen en op de juiste plaats tegen het skelet bevestigd. Nu kon het artistieke werk beginnen. Zeshonderd mensen, zowel kunstenaars als arbeiders, werkten aan het monument. Het monument was 15,5 meter hoog, 22 meter lang en woog 17 miljoen kilo. Het was zo groot dat details goed zichtbaar waren zoals de knoop met hamer en sikkel op de jas van Stalin met een diameter van een halve meter.

De destructie van het Stalin monument
Op 1 mei 1955, twee jaar na de dood van Stalin, werd het monument onthuld. Het was een gewaagde blijk van loyaliteit aan Moskou. De nieuwe Sovjetleider Nikita Chroejtsjof blonk uit door afwezigheid bij de onthullingsceremonie. Maar dit signaal werd niet meteen opgepikt. Tijdens het twintigste partijcongres in 1956 beschuldigde Chroejtsjof, zijn voorganger van massamoord. Stalin viel in ongenade vanwege machtsmisbruik en het beeld was een schande voor de Tsjechoslowaakse communistische partij.

Ook Moskou zat met het beeld in de maag en besloot dat het verwijderd moest worden. In 1962 werd het monument met 800 kilo aan explosieven opgeblazen. Alleen de sokkel in het Letna park bleef over waar sinds 1991 de metronoom heen en weer knikt. Naast de metronoom staan twee grote schalen, overblijfselen van het Stalin monument, die een indruk geven van de reusachtige omvang van het monument.

Stalin in diskrediet
Toen Stalin in ongenade was gevallen, moest zijn naam uit het Praagse straatbeeld verdwijnen. Een straatnaam veranderen was eenvoudig, zo werd Stalinova omgedoopt tot Vinohradska. Er werd geen gerucht aan gegeven. Van de ene op de andere dag had de straat een andere naam. Dit was een beetje moeilijker met het enorme Stalin monument op de Letna heuvel. De partij gaf een verordening dat tijdens de ontmanteling van het monument niets mocht worden vastgelegd. Fotograferen en filmen was verboden.

Stalin Monument opgeblazen maar niet vergeten
Het zou zijn alsof het beeld nooit had bestaan. Maar Jozef Klimes, een van de beelhouwers die aan het beeld had gewerkt, sloeg deze waarschuwing in de wind. Gewapend met zijn fototoestel, ging hij naar de Letna heuvel. Het monument was omgeven door prikkeldraad en aan alle kanten bewaakt door de politie. Hij verstopte zich achter enkele bomen in de buurt en documenteerde de langzame vernietiging van het monument met honderden kilo's explosieven. Het duurde twee maanden voordat al het puin verwijderd was. De foto's van Klimes is alles wat over is van dit reusachtige monument.

Logboek van de explosieven gebruikt bij de opblazing van het Stalinmonument (te zien op de tentoonstelling in het Nationaal Museum 'Geschiedenis van de Twintigste eeuw).

Detonatie-apparaat gebruikt bij het opblazen van het Stalinmonument (te zien op de tentoonstelling in het Nationaal Museum 'Geschiedenis van de Twintigste eeuw).

Foto's Marianne Crone en Wiki Commons