sokol beweging in tsjechie

Sokol beweging in Tsjechie

Tijdens het communistische regime werden om de vijf jaar Spartakiades in Praag gehouden, massale gymnastiekdemonstraties. De Spartakiades zijn geen uitvinding van de militante communisten, maar een voortzetting van de traditionele sportfestijnen van de 19e eeuwse nationalistische Sokol-beweging. Deze beweging werd opgericht in het midden van de negentiende eeuw in Praag. Het principe was: een sterke geest in een gezond lichaam. De Sokol organiseerde gymnastiekoefeningen maar ook lezingen en discussies.

Slotmanifestatie in 2018

De Sokol-beweging
De Sokol-beweging werd in 1862 opgericht. Activiteiten bestonden uit lezingen, discussies en groepsuitjes en voorzagen de Tsjechen van fysieke, morele en intellectuele training. Aanvankelijk alleen voor mannen van alle leeftijden en klassen, en uiteindelijk ook voor vrouwen. De beweging breidde zich ook uit naar Slowakije, Polen, Kroatië en andere landen. Tsjechen die emigreerden naar Australië, Canada en de Verenigde Staten richten daar ook Sokols op. De Sokol bestaat nog steeds. De organisatie heeft meer dan 152.000 leden wereldwijd.

De Sokol-beweging is van oorsprong een sportorganisatie die massale sport-bijeenkomsten organiseerde, de zogenaamde slety (Tsjechisch voor zwerm). Deze bijeenkomsten werden steeds groter en zouden vergeleken kunnen worden met de Olympische Spelen. Verboden door de nazi's en de communisten, zijn deze slety weer in ere hersteld. In 2012 werd het 150-jarig bestaan van de Sokol beweging herdacht met een grote parade door Praag.

Strahov Stadion speciaal gebouwd voor Sokol bijeenkomsten
In 1926 werd het Strahov Stadion gebouwd in Praag om een thuis te bieden aan de massale gymnastiek uitvoeringen die iedere zes jaar werden gehouden. In 1938 vlak voor de Tweede Wereldoorlog vond de grootste bijeenkomst plaats. Driehonderduizend Sokol-leden deden mee en er waren meer dan twee miljoen toeschouwers.

Sokol tijdens oorlogen
Sokol-leden waren in de Eerste Wereldoorlog actief in de Tsjechische legioenen, die samen met geallieerden vochten tegen het Oostenrijks-Hongaarse rijk. Ook tijdens de Nazi bezeting waren Sokol-leden actief in het verzet. In 1941 werden een groot aantal leden gearresteerd, en de beweging werd ontbonden. De meeste gearresteerden werden naar het concentratiekamp Terezín overgebracht. Sokol-leden waren ook actief in de Praagse Opstand van 1945 die eindigde met de terugtrekking van de Wehrmacht. Een dag later marcheerde het Rode leger binnen.

8 oktober: Sokol herdenkingsdag
Op 8 oktober 1941 arresteerde de Gestapo 1500 leden van de Sokol-beweging, op bevel van Reinhard Heydrich, Reichsprotektor van het Protectoraat Bohemen en Moravie De arrestanten werden overgebracht naar concentratiekampen en enkele dagen later werd de organisatie verboden. De Sokol-beweging zowel in Tsjechie als in het buitenland, herdenkt deze dag elk jaar met herdenkingsceremonies en sportevenementen. Ook wappert de de Sokol-vlag op gemeentehuizen en Sokol-gebouwen.

Sokol en Communisten
Sokol manifestaties gingen niet over individuele prestaties, of over competitie, maar over gezond leven en saamhorigheid. De toeschouwer moest het gevoel krijgen erbij te horen, in plaats van alleen maar onder de indruk te zijn van het spektakel. De communisten maakten zich zorgen over dit 'gevoel van saamhorigheid' omdat het niet in hun ideologie paste. Er waren vaak spanningen tussen de Communistische Partij en de Sokol-organisatie, aangezien Sokol een volksbeweging is. Daarom bedachten de communisten Spartakiadas, sportevenementen die te vergelijken zijn met de Olympische Spelen.

Sokol en slety
Wanneer je door Praag loopt, zie je dikwijls op een gebouw 'Sokol' of 'TJ Sokol'. TJ is de afkorting van telocvicne jednota en betekent: lichamelijke oefeningen vereniging. De Sokol begon als een fitnessclub die uitgroeide tot een beweging die zich bezig hield met sport en ook lezingen, discussies en groepsuitstapjes organiseerde. Aanvankelijk waren de leden alleen mannen, maar later werden ook vrouwen toegelaten. Het doel was om door middel van gymnastische evenementen het nationale gevoel te versterken. De Sokol bijeenkomsten en slety werden steeds massaler en ook internationaler. In 1938 waren er 230.000 deelnemers aan de slety die gehouden werd in het Strahov Stadion in Praag.

Slotmanifestatie in 1912

Slety en Spartakiades
De Sokol-beweging promootte de nationale identiteit daarom zagen de Nazi's en ook de Communisten de slety als een bedreiging. De Sokols werden gesloten en het lidmaatschap verboden. In plaats van slety organiseerden de communisten Spartakiades eens in de vijf jaar. De Spartiakiade duurden acht dagen. Dit evenement vond plaats in het Strahov stadion in Praag waar plaats was voor 250.000 toeschouwers en uitermate geschikt voor een dergelijk sportmanifestatie. Deelname was op vrijwillige basis, hoewel soldaten en studenten gedwongen werden om deel te nemen. Het spektakel moest zo groot mogelijk zijn met zo veel mogelijk deelnemers. De Sokol-beweging bestaat nog steeds, zij het op een laag pitje. De organisatie richt zich op fysieke training en atletiek. Het aantal leden is ver onder het vooroorlogse niveau. Het is nu meer een fitnessclub.

Spartakiade van 1955
De allereerste Spartakiade vond plaats op 23 juni 1955 in het Strahov Stadion in Praag. Centraal stond gesynchroniseerde gymnastiek. Het evenement was verdeeld in een Jeugddag, Volwassenendag, Vakbondsdag en Strijdkrachtendag. Er waren ook enkele competitieve sporten, evenementen voor toeristen en het Spartakiad Festival of Folk Art Creativity.

Deze eerste Spartakiade werd gehouden ter herdeninging aan de bevrijding van Tsjechoslowakije door het Sovjetleger in 1945, toen 10 jaar geleden. Daarna werden elke vijf jaar tot 1985 Spartakiades gehouden. met een onderbreking in 1970 vanwege politieke spanningen na de invasie van het Warschaupact in 1968.

De voorbereidingen voor dit sportfestijn begon al in 1953, kort na de dood van de Sovjetdictator Joseph Stalin en de Tsjechoslowaakse leider Klement Gottwald. De eerste Spartakiade werd groots opgezet om de vroegere sokol-bijeenkomsten te overtreffen. En dat is perfect gelukt. Het aantal deelnemers was 1.690.000. De sokol bijeenkomst in 1938 had 'slechts' 230.000 deelnemers.

Sokol herdenkingsboek
Sokolské slety (uitgegeven in 1948) is een herdenkingsboek over de laatste Sokol-bijeenkomst in 1948 voordat deze werden verboden door de communisten die ze vervingen door Spartakiades (spartakiády). Deze waren totaal verschillend van Sokol-bijeenkomsten omdat deze Spartakiaden propagandadoeleinden dienden.

foto's Sokol boek met dank aan Ruth Kopecky

Lees verder:
Strahov stadion: vergane glorie in Praag.

foto's Wiki Commons